Baş kahraman: Gregor Samsa, Kafka hamamböceği kelimesini kullanmamıştır ama genel görüşe göre dönüştüğü şey hamamböceğidir. Karakterin soyadı “Samsa“`nın “Kafka”`nın şifrelenmiş hali olduğu düşünülmektedir. “S” harfleri “K” ile “M” harfi de “F” ile yer değiştirirse, ortaya yazarın soyadı çıkar. ”Gregor”, kelime anlamıyla böcek tasvirine bürünmüş olsa da aslında Franz Kafka’nın üniversitede böcek lakabından şikayet eden bir arkadaşının adıdır. Ayrıca Kapitalizm’in insanı ne hale getirdiğinin ve nasıl yabancılaştırdığının bir sembolü olmuştur.
Detaylar
Kitabın Değişim olarak bilinen adının gerçekte Dönüşüm olduğu, ifadesini Ahmet Cemal’in açıklamasında bulur: “Gregor Samsa’nın bir sabah kendini yatağında bir böcek olarak bulması, salt bir değişim değil fakat ‘başkalaşım’dır O, insanlığını koruyarak bazı değişiklikler geçirmemiştir; artık farklı bir canlı türü olmuştur.”
Bu açıklama, Kafka’nın eserini tanımlarken kullandığı ifadeyle de örtüşür: “Herkes, beraberinde taşıdığı bir parmaklığın ardında yaşıyor. Şimdi hayvanlarla ilgili bunca şey yazılmasının nedeni de bu. Özgür ve doğal bir yaşama duyulan özlemin ifadesi. Oysa insanlar için doğal yaşam, insanca yaşamdır. Ama bunu anlamıyorlar. Anlamak istemiyorlar. İnsan gibi yaşamak çok güç, o nedenle hiç olmazsa kurgusal düzeyde bundan kurtulma isteği var… Hayvana geri dönülüyor. Böylesi, insanca yaşamaktan çok daha kolay.”
Çevirmenler: Ahmet Cemal,
Seslendiği hedef kitle: Genel itibarıyla eser psikolojik eserlerden zevk alanlara yöneliktir. Genel kitleye hitap etse de herkesin anlayabileceği bir eser değildir.
Özet
“Gregor,” diye seslenildi, -annesiydi- “yediye çeyrek var. Yola gitmeyecek miydin sen?” O yumuşacık ses! Yanıt veren sesini duyunca korktu; bu ses onun eski sesiydi, bunda şüphe yoktu; ancak bu sese alttan alta, bastırılamayan, acı dolu bir cıyaklama sesi karışıyor, bu cıyaklama, sözcüklerin özelliklerini sadece ilk bakışta korur görünüyor, ama tekrar tınladıklarında öylesine bozuyordu ki, dinleyeni doğru işitip işitmediği konusunda şüpheye düşürüyordu. Gregor ayrıntılı bir yanıt verip her şeyi açıklamak istiyordu aslında, ama bu koşullar altında “Evet, evet, sağol anne, kalkıyorum,” demekle yetindi. Ahşap kapı yüzünden Gregor’un sesindeki değişiklik dışarıdan pek anlaşılmıyordu herhalde, çünkü annesi onun bu açıklaması üzerine rahatlayıp kapıdan uzaklaştı.
Geldim bu kısa konuşma, ailenin öteki üyelerinin dikkatini Gregor’un beklenenin aksine hâlâ evde olduğu konusuna çekti ve hemen yan kapılardan birine babası zayıfça, ama yumrukla vurmaya başladı. “Gregor, Gregor,” diye bağırdı, “ne oldu?” Ve çok geçmeden tekrar uyardı, bu kez daha kalın bir sesle: “Gregor! Gregor!” Ama diğer yan kapıda kız kardeşinin alçak sesle yakınması duyuldu: “Gregor? Kendini iyi hissetmiyor musun? Bir isteğin var mı?”
Gregor her iki tarafa birden yanıt verdi: “Tamam, geliyorum,” dedi ve olabilecek en özenli ifadeleri kullanarak ve tek tek sözcüklerin arasına serpiştirdiği duraklamalar aracılığıyla sesindeki dikkat çekici pürüzleri ayıklamaya çalıştı. Babası da kahvaltısına geri döndü, kız kardeşi ise “Gregor, kapıyı aç, yalvarıyorum sana,” diye fısıldadı. Ama Gregor kesinlikle kapıyı açmayı düşünmüyordu; aksine, yolculuklarından devraldığı, geceleri evdeyken bile bütün kapıları kilitleme alışkanlığını övmekle meşguldü. Sakin bir şekilde, rahatsız edilmeden ayağa kalkmak, giyinmek ve öncelikle de kahvaltı etmek istedi, gerisini ise ancak sonra düşünecekti; çünkü yatakta düşünerek bir sonuca ulaşamayacağını anlamış olmalıydı. Daha önceleri de sık sık yatakta belki biçimsiz yatmaktan kaynaklanan, ama ayağa kalkar kalkmaz aslında kuruntudan başka bir şey olmadığı anlaşılan hafif ağrılar hissettiğini hatırladı ve bugünkü sezgilerinin yavaşça nasıl dağılacağını merak etmeye başladı.
Sesindeki bu değişikliğin, güçlü bir soğuk algınlığının, yani sürekli yolculuk edenlere özgü bir meslek hastalığının habercisi olduğundan en ufak bir şüphesi yoktu. Yorganı atmak çok kolaydı; gövdesini birazcık şişirme-siyle yorgan kendiliğinden düşerdi. Ama gerisi zordu, özellikle de gövdesinin bir hayli geniş olması yüzünden. Kendisini doğrultabilmesi için kol ve ellere ihtiyacı vardı; oysa bunun yerine hiç durmadan çeşitli yönlere doğru hareket eden, ayrıca idare de edemediği şu bir sürü küçük bacağa sahipti. Birini bir kerecik bükmeye çalıştığında, hareket edip doğrulan ilki oluyordu; bu bacağıyla yapmak istediği şeyi yapmaya yeltendiğindeyse bu arada öteki bacaklar da adeta ipini koparmışçasına, hızlı, acı veren bir telaşla çalışmaya başlıyorlardı. “Yatakta miskin miskin yatmaya bir son vermeli,” dedi Gregor.
Önce gövdesinin alt bölümüyle çıkmak istiyordu yataktan, ama henüz görmediği ve nasıl bir şey olduğunu henüz anlayamadığı bu alt bölümü hareket ettirmek son derece güçtü; çok yavaş ilerliyordu; sonunda, neredeyse çılgına dönmüş bir halde, bütün gücünü toplayarak ve hiçbir şeyi umursamadan kendini ileriye doğru itiverdi; yönünü yanlış seçtiğinden yatağın ayakucundaki demire hiddetle çarptı; duyduğu şiddetli acı ona gövdesinin tam da bu alt bölümünün şu anda belki de en hassas yeri olduğunu öğretti. [2]
Konu
Dönüşüm adlı anlatı, yazarın anlatım sanatının gerçek anlamda doruklarına ulaştığı bir yapıttır. Küçük burjuva çevrelerindeki tiksindirici aile ilşkilerini en ince ayrıntılarına kadar irdeleyen anlatı, aynı zamanda genelde toplumun kalıplaşmış, işlevini çoktan yitirmiş olan akışına bilinç düzeyinde başkaldıran bireyin tragedyasını çarpıcı biçimde dile getirir. Gregor Samsa’nın başkalaşması, bir böceğe dönüşmesi, salt bir çarkın kaskatı dişlisi, eleştirmeyen, ama yalnızca boyun eğen bir toplum teki olmaktan çıkma anlamı taşır; böylece böcekleşen’in yazgısı, elbet toplumca dışlanmaktır. [3]
Kişiler – Karakterler
Gregor Samsa: Eserin baş kahramanı. Annesi, babası ve kız kardeşi ile aynı evi paylaşmaktadır. Ailesinin geçimini kumaş tüccarlığı ile sağlamaktadır. Bir sabah bunaltıcı düşlerden uyandığında kendisini dev bir böceğe dönüşmüş olarak bulur. Bu andan itibaren Gregor’un hayatında büyük değişiklikler olacaktır.
Gregor’un annesi: Gregor’un öz annesidir. Dönüşümden önce oğlu ile araları araları çok iyi iken dönüşümden sonra artık onun yüzünü bile görmeye katlanamamaktadır.
Grete: Gregor’un kız kardeşidir. Dönüşümün ilk evrelerinde kardeşi ile araları hala iyi iken sonraları Gregor’ a adeta düşman olmuştur.
Patron: Gregor’un aksi patronudur. İşçilerini ve Gregor’u birer makina olarak görmektedir.
Himetçi kız: evde temizlik işlerine bakmaktadır. Gregor’la fazla bir bağlantısı yoktur. Ancak ailenin davranışlarını yakından takip etmektedir.
Mekan
Olay tamamen Gregor Samsa’nın evinde ve özellikle de kendi şahsi odasında geçmektedir.
Zaman
Zamansal bir bilgi bulunmamaktadır. Birkaç günden öte, haftalık yahut da aylık dönence şeklinde olayların ceriyan ettiği düşünülebilir.
Çeviriler
Kitabın Türkçe çevirisinde “Ungeziefer” kelimesi “Böcek” olarak çevrilmiştir, ancak bu tam olarak anlamı karşılamaz. Orta Almanya’da Ungeziefer’ın kelime anlamı “kurban edilmeye uygun olmayan kirli hayvan”dır ve bazen “haşere” anlamında kullanılır. Kafka, Gregor’u belirli bir şey olarak etiketlemek istememiş, sadece Gregor’un dönüşümünden duyduğu tiksintiyi göstermek istemiştir.
Kafka’nın yayımevine 25 Ekim 1915’te gönderdiği ve ilk baskının kapak resmi ile ilgili sıkıntılarını anlattığı mektupta “Böcek” (Insekt) kelimesini kullanmış ve “Kapakta böcek olmasın. Uzaktan bile görülmesin” der. Bu Kafka’nın Gregor’un dönüştüğü yaratık hakkında belirgin bilgi vermeme isteğini gösterirken; çevirmenlerin “Böcek” kelimesini kullanmasına neden olmuştur.
“Ungeziefer” bazen “hamamböceği”, “bokböceği”, “kınkanatlı böcek” ya da daha belirli şekilde çevrilmiştir. “Bokböceği” (Mistkäfer) öykünün sonunda temizlikçi tarafından kullanmıştır ancak anlatan kendini böyle betimlememiştir. “Ungeziefer” Samsa ve çevresi arasındaki ayrılığı simgeler; temiz değildir ve bu yüzden dışlanmalıdır.
| Neden Okunmalı? Sistemden kaçışın ve bezginliğin anlatıldığı bu öyküyle ufkunuz daha da gelişecektir. Franz Kafka hakkında en iyi bilgi ve yazarın psikolojisi hakkında bilgi edinmenize katkı sağlayacak bir eserdir. Ayrıca sistemin kölesi oluş biz insanların dertlerini en iyi şekilde anlatıyor olması bakımından kendimizi ve düştüğümüz bu bataklığı görmemize yardımcı olacak bir eserdir. |
| Kitabın dili: Orjinal dil, Almanca’dır. Birçok dile çevrilmiştir. Anlatıcı: Üçüncü şahıs anlatımın ön planda olmasının yanı sıra, ayrıca monolog, yani iç konuşma da öyküde belirgin şekilde görülebilmektedir. |
| Yazar Hakkında: Franz Kafka – Avusturya Maceristan Franz Kafka, 1883 yılında Prag’da doğdu, 1924 yılında Viyana yakınında bir sanatoryumda öldü. Çekoslovakyalı olasına karşın almanca yazan Kafka, Prag’daki Alman üniversitesinde hukuk tahsili yaptı, 1906 da hukuk doktorasını verdi. Sağlığında yapıtları yankı uyandırmedı, ölümünden sonra romancı dostu Max Brod öykü ve romanlarından çoğunu yayımlattı.1910’dan ölümüne kadar tuttuğu günlükleri 19482de yayımlandı. Kafka’nın yapıtlarının en çarpıcı yanı, bilerek uyguladığı sadelik ötesinde düşten doğan gerçek dışı ve esrarlı bir dünya saplantısı arasındaki çekişmedir. Kimi zaman gerçeküstücülüğe yaklaşan anlatımıyla Kafka, mevcut okulların hiçbirinin tanımına sığmaz. Çoğu Türkçeye de çevrilmiş olan yapıtlarının başlıcaları şunlardır: Dönüşüm, Ceza sömürgesi, Bir Açlık Ustası, Dava, Şato, Taşrada Düğün Hazırlıkları, Milena’ya Mektuplar. |
Kaynaklar
- Dönüşüm – Franz Kafka, 13.01.2015, (http://www.epubin.com/roman/donusum-franz-kafka)
- Dönüşüm, Pdfkütüphanesi, 13.01.2015, (http://pdfkutuphane.com/donusum-franz-kafka-epub-ekitap-indir.html)
- Dönüşüm-Franz Kafka, Bilgicik, 13.01.2015, (http://www.bilgicik.com/yazi/donusum-franz-kafka-roman-kitap-ozetleri)