Yapay Dil (Conlang) Nedir?
Conlang sözcüğü, İngilizce “constructed language” teriminin kısaltmasıdır. Yapanı, geliştiricisi belli olan, bir kişi veya topluluk tarafından geliştirilmiş dillere verilen genel isimlendirmedir. Türkçe karşılığı “yapay dil” demektir.
Neden Yapay Dil Geliştirilir?
Bir yapay dil geliştirmek için birçok sebep-gerekçe vardır. Kişiden kişiye değişiklik gösteren sebepler söz konusudur.
- Öğrenilmesi zor olan dillerin konuşmacıları tarafından basitleştirme ve daha basit öğrenmeyi sağlamak için bazı yapay diller geliştirilmektedir.
- Ortak farklı amaçlarla bir dil birliği kurmak için geliştirilebilmektedir.. Esperanto, Volapük, Interlingua gibi diller bunlardandır.
- Bazı kimseler dil bilim alanında inceleme ve bazı testler yapmak için “Tasarlanmış Dil” dil olarak adlandırılan yapay dilleri geliştirmektedir. Bu diller ayrıca “Mantıksal Diller” olarak da adlandırılır.
Bir diğer sebep ise fantastik dünyalardır. Bu dünyalarda farklı fantastik kurgular ve diller geliştirilir. Klingon gibi diller bunlardandır. Tolkien tarafından geliştirilen Quenya – Elf dilleri de bu kategoride liselenir.
Bazı kişiler eğlence veya dil alanına duyduğu ilgi kaynaklı yapay dil geliştirmektedir. Binlerce yapay dil şuan geliştirilmekte ve yine binlercesi de zaman içinde ölmektedir.
Toplumsal konuşma ve yazımla beraber sanatsal nitelik elde etmek için oluşturulan bazı diller de vardır. Al Bakiyye dili bunlardandır.
Bir Yapay Dil Geliştirebilmek İçin Dilbilim Diplomasına Gerek Var mı?
Hayır, Her yapay dil yapımcısı dilbilim mezunu olmadığı gibi her dilbilim mezunu da yapay dil yapıyor diye bir kaide yok. Şayet bir yapay dil geliştirmek istiyorsanız sadece biraz dilbilim bilgisi edinmediniz, biraz da ilgi duymanız yeterlidir.
Bir Yapay Dil Yapmak İstiyorum. Nasıl Yapabilirim?
Yapay dil geliştirmede birçok çevrim içi araç bulunuyor. En iyisi bu alanda yazılmış bir kitapla başlamak. Ancak ne yazık ki büyük kısmı sadece İngilizce veya diğer dilelrdedir. Türkçe kaynak ise oldukça kısırdır. Bunun dışında mevcut yapay dilleri ve onların öğretim kitapçıklarını inceleyerek onlardan bir başlık dizisi oluşturabilir, onların altını dolduracak şekilde çalışmaya başlayabilirsiniz. Yine birçoğu İngilizce, Fransızca ve diğer dillerde olan çok sayıda Wiki platformu mevcuttur. Onları inceleyerek yapay dil yapmaya başlayabilirsiniz.
Dilbilim
Dilbilim, insan dillerinin bilimsel çalışmasıdır. Genel olarak üç alt alana ayrılabilir: dil biçimi, dilin anlamı ve bağlam içinde dil. Dilbilimin ilk alt alanı dilin yapısı ve dilbilgisidir.
Dilbilgisi
Dili konuşanların veya dinleyicilerin izlemesi gereken kurallar sistemine odaklanır.
Morfoloji
Kelimelerin oluşum ve birleşim ilkelerini belirlemeye odaklanır.
Sözdizimi
Kelimelerin sözcük öbekleri ve cümlelerin oluşum, birleşim durumuna odaklanır.
Fonoloji
Ses sistemlerini, harflerin sesletimini kapsar.
Bir dil oluşturmada mutlaka bu unsurlar göz önünde bulundurulur. Seslerin sistematik yapılarını ve organize oluşlrını inceler. Ayrıca hece oluşumu, tonlama ve vurgu gibi unsurları da içerir.
Dilin anlamının incelenmesi
Dilbilim: Daha geniş bağlamda dilin kökenlerini önemseyen evrimsel bilimdir. Dil değişimini, tarihsel dönüşüm ve etkileşimini, dilsel çeşitliliğini inceler.
Sosyodilbilim: Dilin zihinsel temsilini ve işlevini araştırır.
Psikodilbilim: Beyindeki dil işlemeye yarayan nörolinguistik, dil edinimi, çocukların veya yetişkinlerin dili nasıl edindikleri ve algıldıkları, metin ve sohbetleri nasıl yapılandırdığı, yapısal bu formları ve söylemleri nasıl çözümlediğini inceler. Tüm bu unsurlar dillerin dil ailelerine bağdaştırılması veya gruplaştırılması, doğal diller türetilebilmesini sağlar. Ancak yapay dil oluşumunda bir adım daha öteye götürecek unsurlardır. Bir yapay dil geliştirmek için bu verilerin çok azı ile ilk adım atılabilir.
Morfoloji
Belirli bir dilin sesletim ve kelimelerin, ek ve konuşma bölümlerinin, tonlama, vugu ve bağlamların nasıl yapıldığını inceler ve tanımlanmasını sağlar. Türetilmiş sözcükleri oluşturmak ve çekimlerin nasıl yapıldığını belirtmek için kullanılır.
Sözdizimii, kurul
Dilbilimde sözdizimi, oldukça önemlidir ve belli dillerde cümlelerin inşa edilişini, kurum ilke ve süreçlerini inceler. Geçerli sözcüklerin sırasını tanımlarken sözdiziminden faydalanılır.
Anabilim ve Edimbilim
İnsan ifadesini dil aracılığı ile anlamak üzere kullanılan anlam çalışmasıdır. Diğer anlambilim biçimleri arasında programlama dillerinin anlambilimi, biçimsel mantık ve göstergebilim yer alır.Edimbilim ise bağlamın anlama katkıda bulunduğu yolları inceleyen bir alt alandır. Sözcük kavramını kendi başına ve bağlamdan etikenerek tanımlamak için kullanılır.
Bazı Yapay Diller
Esperanto, Al Bakiyye, Klingon, Nav’i, Nomuli vb.