Edebî Türler

Edebiyat türleri ikiye ayrılır. Birincisi ”Nazım”, ikincisi de ”Nesir”. 
Nazım, belli ölçüsü ve kalıbı olan, belli kurallar çerçevesinde yazılan edebiyat ürünüdür. Şiir ve şiirsel metinlerin birçoğu nazım edebiyat türleridir. Hece ölçüsü gibi belli temel kurallar dahilinde yazılır. Nesir, serbest, düz ölçekli yazım türüdür. Düz yazı biçiminde yazılır, ancak kendi içerisinde belli kuralları vardır. Bu kurallar genellikle biçimselden daha çok içeriksel ve tekniksel açıdandır. Şiir ve şiirsel edebi tür dışındaki neredeyse bütün edebi yazım biçimlerini kapsamaktadır. Başlıca nesir türleri; roman, öykü, tiyatro, makale, deneme, masal vb. 

Edebiyat Çeşitleri

1. Fantastik edebiyat
2. Gotik edebiyat
3. İktisadi edebiyat
4. Divan edebiyatı
5. Halk edebiyatı
6. Varoluşçu edebiyat
7. Post modern edebiyat

Roman

Yaşanmış veya yaşanabilir olayların anlatıldığı eserlerdir.
Türleri: Psikolojik roman, sosyal roman, tarihi roman, macera romanı, duygusal roman, romantik roman, gotik roman…
Öğeleri: Kişiler (Kahramanlar); tip, karakter, olaylar, çevre (yer), zaman, fikir…
Anlatıcı:

• Hakim (ilahi, tanrısal) 3. kişi anlatım (Her şeyi bilir).
• Kahraman; tekil kişi anlatım.
• Gözlemci; 3. kişi anlatım (Olayları gözlemleyerek anlatır.)

Hikaye (Öykü)

Olmuş veya olabilir olayların anlatıldığı kısa eserlerdir. 
Unsurları: Olay, kişiler, yer, zaman
Dil ve Anlatım: akıcı, açık ve gündelik konuşma dilinden farklıdır. Etkili sözcüklerle, atasözü ve deyimlerle zenginleştirilmiştir. Genellikle İlahi 3 kişi bakış açısıyla anlatılır. 

Türleri

Olay Hikayesi: Bir olayın serim – düğüm – çözüm olarak anlatıldığı türdür.
Durum (Kesit) Hikayesi: Olayın sadece bir kesitini ve kişinin o anlık ruhsal durumunu anlatıldığı türdür.
Ben Merkezli Hikaye: Durum öyküsü tarzında ama daha çok kahramanın ruh hali veya hayal dünyasını yansıttığı türdür. 

Masal

Olağanüstü kahramanların başından geçen olağanüstü olayların yer-zaman belirtilmeden anlatıldığı türdür.
Konu: İnsanı ve insanlığı ilgilendiren evrensel değerler ve konulardır.
Olay: Tamamen hayal ürünü olaylardır. ”olmaz” diye bir kavram yoktur. Her şey olabilir. 
Yer: Belli bir yer, mekan yoktur. Hayali yer, çevre vardır. ”Kaf dağının arkasında, periler ülkesi…”
Zaman: Belirsizdir. Geçmişte bir zaman anlatılır. Bu zaman da hayalidir. Geçmiş zaman kipi (-miş) ile anlatılır. ”Bir varmış bir yokmuş”, ”Pireler berber iken, develer tellal iken, ben babamın beşiğini tıngır mıngır sallar iken…”
Kişiler: Olağanüstü niteliklerdedir. Peri, dev, cüce, cadı gibi… İyi-kötü kişiler vardır. Sonunda iyiler hep kazanır.
Amaç: Eğiticilik esastır. Kötüler eleştirilir, iyiler ve iyilik daima yüceltilir.
Bölümleri: Serim-düğüm-çözüm.

• Serim: Tekerlemeyle giriş yapılır. Kahramanlar tanıtılır ve konu verilir. 
• Düğüm: Kahramanın başından geçen olaylar anlatılır.
• Çözüm: Olay çözüme kavuşur. İyiler kazanır. İyilere ödül, kötülere de ceza verilir. İyi dileklerle masal bitirilir. 

Makale

Belirli konuda bir görüşü, bir düşünceyi savunmak ve kanıtlamak için yazılan yazı türüdür. 

Özellikleri

• Bilimsel verilerden faydalanılır.
• Sade ve belirli formata uygun olmalıdır.
• Somut özellikler ön plandadır.
• Temel unsur; ”fikir” olmak zorundadır.
• Belli kanıtlar, belgeler, inandırıcı veriler kullanılır.
• Bilgi vermek amaçlıdır.
• Amaç; açıklama, eleştirme, tanıtım veya bilgilendirme olabilir.
• Ciddi bir dil kullanılır.
• Öğretici yazılardır.
• Tutarlı ve tarafsızlık söz konusudur.
• Kısa ve öz yazılardır.
• Açıklanan konu dışı hiç bir bilgi bulunmaz.
• Tamamen özgün olmalıdır.
• Tek bir konu ele alınır.
• Konu başlığı, konuyu tam manada açıklayıcı nitelikte olmalıdır.
• 3. kişi anlatım vardır. (Önerilen)
• Ayrıca SEO uyumlu da olmalıdır.

Türleri: Edebi ve mesleki makaleler.
Bölümleri: Başlık, özet, giriş, materyal-metot, sonuçlar, tartışma, kaynaklar vb.

Deneme

İstenilen bir konuda kesin yargılara varmadan, kişisel fikirler kendi kendine konuşuluyormuş gibi anlatılan yazı türüdür.

Özellikleri

• Herhangi bir konuda okura bir şey kanıtlamaya çalışılmadan yazılır.
• Rahat ve akıcı anlatım vardır.
• Konu özgünce seçilir.
• Soyut ve evrensel konular seçilir.

Fıkra

Hoş üslupla yazılan kısa fikri yazılardır.

Özellikleri

• Düşünceler bir kalıba oturtulmadan, serbestçe ortaya konur. 
• Daha iğneleyici, alaycı, bazende sohbet havasında bir dil kullanılır.
• Cümleler kısa ve anlaşılır türdedir. Olaylar kişisel bakış açısıyla işlenir. 
• Düşünceler tekrarlanmaz, yalın ve özdür.
• Kısa, etkili ve dokunaklı sonuca varılır. 
• Okurda farkındalık oluşturmayı amaçlar.

Sohbet

Bir konunun konuşulur üslupla anlatıldığı yazı türüdür. Senli-benli anlatım vardır. 

Özellikleri

• Çoğunlukla günlük konular seçilir.
• Deyimlerden, atasözlerinden ve hatıralardan, halk fıkralarından, nükte ve özlü sözlerden çokça faydalanılır.
• Cümleler konuşma üslubuyla yazılır ve genelde devrik yazılır.
• Karşıda birisi varmış gibi sorular sorulur ve yanıtlanır. 
• Günlük konuşma dili içtenliğinde konuşulur.
• Konu uzatılmaz ve ayrıntıya girilmez.
• Ana konuya odaklanılır.
• Amaç, okuru konu üzerinde düşündürmektir.
• İspat gerektirmez.
• Konuşma değil, sohbet üslubunda düz yazı olarak yazılır.

Kavramlar: Sohbet, söyleşi, yarenlik, hasbihal, musahabe, nükte, hoşsohbet, nüktedan…

Eleştiri

Şiir, tiyatro, öykü, resim, heykel, film gibi sanat ya da düşünce eserinin zayıf ve güçlü yönleri dikkate alınarak gerçek değerini belirleme amacıyla yapılan inceleme maksadıyla anlatıldığı türdür.
Bir kimsenin kendi eleştirisini yazdığı esere ”Otokritik” veya ”Özeleştiri” denir.

Özellikleri

• Objektiftir.
• Amaç, okura ve yazara yol göstermektir.
• Eser, dil üslubu, tekniği, kahramanları, gözlem ve betimlemeler bakımından değerlendirilir.
• Sanat dünyasına kattığı katkı açıklanır.
• Olumlu – olumsuz yönleri belirtilir. 

Günlük (Günce)

Günlük yazılan, duygu ve düşüncelerin yazıldığı türdür.

Hatıra (Anı – Hatırat)

Önemli olayların olay bazlı anlatıldığı yazı türüdür. Geçmişteki olaylarla ilgilidir ve gerçeklik ön plandadır.

Tiyatro

Sahnelenmek üzere yazılmış eserlerdir.

Türleri

1. Trajedi: Korku, heyecan ve acındırma telkinleriyle ibret vermek maksatlı türdür.
2. Komedi: İbret vermeyi ve eğlendirmeyi amaçlayan güldüren türdür.
3. Dram: Trajedi ve komedinin bir arada olduğu türdür.
4. Opera: Bütün söz, hareket ve jestlerin musikiyle bestelenmiş ve orkestra şefinin idaresindeki dram ve trajedidir. 
5. Bale: Operaya benzeyen sahnedeki ahenkli ve zengin dans figürlü, baştan sona sözleri besteli tiyatro türüdür. 
6. Skeç: 5 – 6 dakikaya sığdırılan kısa, musikili oyundur. 
7. Pantomim: Duygu ve düşüncelerin müzik veya eşyalarla, bazende gövde ve yüz hareketleriyle anlatıldığı sözsüz oyundur. Yüz mimikleri, el, kol ve beden dili kullanılır. 

Öğreleri: Oyun (Piyes-eser), olay, kişiler, sahne, yer, zaman, seyirci… 

Geleneksel Türler

• Karagöz: Gölge oyunu
• Orta oyun: Doğaçlamayla belli olayın sahnelendiği tür.
• Meddah: Methetmeye, övmeye dayalı sanatsal tür.

Haber

Belli zaman aralığında halka duyurulmak üzere yayımlanan yazı türüdür.

Özellikleri

• İlginç olmalıdır.
• Duyulmamış, ilk olmalıdır.
• Önemli olmalıdır.
• Doğru ve gerçek olmalıdır.
• Kolay anlaşılır, akıcı ve duru dil kullanılmalıdır.
• Topluma hitap etmelidir.
• Tarafsız anlatılmalı, yorumdan kaçınılmalıdır.

Haber Planı: Giriş kısmında haber birkaç cümleyle özetlenir. Gelişme kısmında söz uzatılmadan gerekli ayrıntılar verilir. Sonuç kısmında ise, olayın etkisi, olaya el koyma anlatılır.
5N 1K Özelliği: ”Ne/kim?, Neyi?, Nasıl?, Niçin?, Ne zaman?” sorularının cevapları haberde yer almalıdır.

Röportaj

Bir yer, kurum ziyaret edilerek edinilen gözlemsel verilerin kişisel görüşlerle birleştirilip fotoğraflarla belgelenerek yazıldığı türdür. 

Özellikleri

• Makale gibi düşünsel planla yazılır.
• Ele alınan konular; toplumsal veya sanatla ilgilidir.
• Bilgiler gerçeği yansıtır.
• Anlatımda diyaloglardan faydalanılır.
• Açıklayıcı, öyküleyici, betimleyici, tartışmacı gibi bütün anlatımlardan faydalanılır.
• Öznelden genele gidilir.
• Soru-cevap tarzındadır.
• Bazı bölümler, hikaye kurgusu ve üslubu içinde verilebilir. Fotoğraf ve belgeler kullanılabilir.

Mektup

Maksat bildirmek amacıyla bir kişiye, kuruma vs. yazılan türdür.

Biçim

1. Hitap: Yakınlığa göre karşıdakine hitap bölümüdür.
2. Giriş-Gelişme: Amaç ve düşüncenin belirtildiği kısımdır.
3. Sonuç: Kişileşmiş cümlelerin, selam ve iyi dileklerin yazıldığı bölümdür.

İlkeler

• Çizgisiz kağıda yazılır ve tek tarafı kullanılır.
• Tükenmez kalem kullanılır.
• Sağ üst köşeye tarih ve yer yazılır.
• Bitiminde imzalanmalı ve adres belirtilmelidir. 
• Zarfın ön sol kısmına gönderen adresi yazılır.
• Orta sağ kısma gideceği adres ve en alt sağ kısma da gideceği kent adı yazılır.
• Pul sağ üst köşeye yapıştırılır.

Blog Yazısı

Bir konu hakkında kişisel tarzda yazılmış düz yazıdır. 
Biçim: Başlık, ilk paragraf, görsel, genel paragraf, kaynaklar, paylaşım ve sonuç.

Tanıtım Yazısı

Belirli bir konu üzerine odaklı yazılan ve bağlantılar içerebilen reklam yazısı türüdür.

Özellikleri ve İlkeleri

• Sıkmayan üslup kullanılmalıdır.
• Bağlantılar kullanılır. (En fazla 3 adet)
• Resim – Video eklenir.
• Anahtar kelimeler üzerine odaklıdır.
• ”H” etiketleri kullanılır.
• En az 200 kelimelik olmalıdır.
• ”SEO” uyumlu ve özgün olmalıdır.

Forum (Açık Oturum, Panel)

Başkan önceliğinde bir konunun tartışıldığı türdür. Yazım biçimi ise düz yazım ve diyaloglardır.

Biyografi ve Otobiyografi

Ünlü kişilerin hayatlarının ve kişiliklerinin anlatıldığı yazım türüne ”Biyografi” denir. Kişinin öz kendi hayatını anlattığı yazı türüne de ”Otobiyografi” denir. 

Gezi Yazısı (Seyahatname)

Gezip görülen yerlerin yazar üslubuyla yazıldığı bilgilendirici yazı türüdür.

Destan

Ulusal kahramanlıkların, savaş ve toplumsal olayların anlatıldığı yazı türüdür.

Efsane (Söylence)

Ağızdan ağza dolaşan halk öyküleridir.

Anekdot (Menkıbe)

Kısa anlatı, öykücük. 

Özlü Söz

Güzel, manalı kısa sözlerdir.

Nasihat

Öğüt verici sözlerdir.

Yorumlama

Bir eser, öykü, roman, kişi, yer vs. hakkında kişisel bakış açılarına dayanan etraflıca ele alınarak yazılan yazım türüdür.

İthaf Yazısı (İthafname )

Bir eserin bir kimse adına olduğunu gösteren, sadece belli kimseye özgü yazılan yazı türüdür. 

Manzum Hikaye

Nazım şeklinde yazılan şiirsel (Şiirane) öyküdür. 

Mesnevi

İkişer mısra olarak yazılan edebi özelliği ve hitabeti yüksek divan edebiyatı ürünüdür.

Sagu, Ağıt, Mersiye

Özlem ve hüzün dolu ağlama temelli yazım ve söylem türüdür.

Risale (Reddiye)

Bir konu üzerine açıklama amaçlı yazılan türdür.

Şiir (Koşuk, Yır, Özün)

Dilin ses estetiği ya da ses sembolizmi ve ölçü gibi estetik ve ritmik özelliklerini kullanan edebi yazım türüdür.

Türleri

Pastoral şiir, Mesnevi şiir, Dramatik şiir, Didaktik şiir, Lirik şiir, Epik şiir, Somut şiir, Deneysel şiir, Senfonik şiir, Satirik şiir ve Modern şiir.

Aforizma

Çeşitli konulardaki düşünceleri, kesinlikle bilinmesi gereken kural ve özellikleri birkaç kelime ile öz ve ahenkli olarak anlatan cümle, vecize tarzı slogan benzeri yazım türüdür. Daha çok felsefi niteliktedir.

Vecize

Özdeyiştir.

Davetiye

Çağrı amaçlı çok kısa mektup tarzı yazılardır. Genellikle düğün, nişan, tören, açılış gibi etkinliklere katılım çağrısı için yazılır. 

Rapor

Her hangi bir konuda veya olayla ilgili incelemelerin sonucunu tespit ederek bildirilen yazım türüdür.

Formatı

• Kapak: Bir adet kapak sayfası olmalı.
• Kağıt Ölçütü: A4
• Yerleştirme biçimi: Dikey.
• Yazı karakteri : Turkish Times New Roman
• Yazım biçimi ve büyüklüğü: Normal, 12 punto.
• Yazım aralığı: 1,0 satır. (Single Space)
• Kenar boşlukları: Üst-alt; 4.25 cm, sağ-sol; 4.35 cm.
• Metin biçimi: Tümü her iki tarafa yaslanmalı. (Justified)
• Başlıklar; koyu, sayfa kısıtı; 12 sayfa ve numaralandırma normal klasik olmalıdır.

Damlahatname 

Damla: Birden yüreğe inen ivme. 
Hat: Yazı, çizgi, yol, geçek. 
Name: Edebi yazıların yazıldığı Mektûbat, kitap veya dergi, risale… 

İçerisinde birden fazla edebi türü barındıran yazım türüdür. Romana yakın biçimde olmasına rağmen belli farklılıklar gösteren deneyselliğe önem verilen yazılardır. Anlatımı gibi yazım biçimi de karmadır. İçeriğinde birçok makale, deneme, tiyatro, şiir, öykü, anekdot, vecize, beyit, deyim, atasözü, fıkra, mesnevi gibi yapıtlar bulundurabilir. 
Birden fazla anlatıcı vardır, hatta bu anlatıcıların aralarında tartışması veya birbirlerine mektup, e-posta, dilekçe vs. göndermeleri  mümkündür. Okura veya birbirlerine öğüt verebilirler. Adeta dışarıdan bakıldığında küçük bir dünya içerisindeymiş gibi olaylar gözlemlenir. Okurla konuşulur. Bazen onu eleştirebildiği gibi, aynı zamanda yorumlayabilir veya övebilir. Bazen hatta okur ara verip gitmiş gibi anlatıcılar davranabilir. Övgülerini meddah gibi yaparlar. Okur duymuyormuş gibi aralarında konuşabilirler. 

Özellikleri

• İçsel tekil konuşmalar vardır.
• Okurla konuşulur.
• Birden fazla anlatıcı veya farklı roller yapan tekil anlatıcı vardır.
• İçeriğinde özet değil, detaylı farklı edebi türlere yer verilir. 
• Çoğunlukla deneysellik ön plandadır.
• Anlatıcıların aralarında konuşması, tartışması ve okura danışması mümkündür.
• Anlatıcıların aralarında mektuplaşması, mesajlaşması da olağandır. Öğüt verme, ders çıkartma esastır. 
• ”Sanat sanat içindir.” Anlayışı hakimdir.
• Görsel ve yazılı materyaller kullanılır.
• Methetme, övme, eleştirme, yerme, yargılama ve sorgulama vardır.
• Eğiticilik esas alınabildiği gibi, deneysel varsayım yaklaşımını da uygulayabilir.
• Konuşma ve yazım tarzı; farklı kültürel tarzda olup yeni sözcük oluşturma, kelimelere farklı anlam yükleme sanatı vardır. Yöresel ağızlar, şive ve lehçeler değişime uğramadan kullanılır.
• Dil bilgisi kurallarına uyulur ancak modern saray dilinden farklıdır.
• Bilindik roman ve hikayelerden farklı olarak kaynaklardan faydalanılıp dipnot ve kaynak gösterimi yapılmaktadır.
• Aşamalar halinde yazılır. Her aşama birden fazla bölümden oluşur.
• Her aşamanın kendini tanımladığı bir sloganı vardır.
• Aşamalar neticeli, bölümler ise olay bitişlerine dayanır.
• Farklı diller, yazım türleri kullanılabilir.
• En ayırt edici özelliği, geçişleri sert olan farklı alemler ve olaylar arası durumlar olmasıdır. Bir Damlahatname’de  4 farklı yaşam, olay vs. olabilir. (Rüya, gerçek, ruh hali vb.)
• Olaylar geniş ve ayrıntılı anlatılır.
• Karakter ve olaylar fazladır.
• Zamansal olarak karma yapı hakimdir ama zaman belirtisi ve tasvirler ön plandadır.
• Romanlar gibi bir olay etrafında her şey geçmez. Bazen farklı olaylara da ayrıntılı değinilebilir. 
• Söz sanatı özellikle kullanılır.
• Sonunda bir karar olsa da kesin sonuç olmayabilir.

Türleri

1. Klasik Damlahatnameler: Temel özellikleri gösteren ve her kitleye hitap eden türdür.
2. Tasavvufi metafiziksel Damlahatnameler: Anlaşılması zor metaforlarla süslenmiş derin dersler ve çoğunlukla soyut bakış açısı güden türlerdir.
3. Fantastik & Bilim-Kurgu Damlahatnameleri: Doğaüstü olay ve karakterlerin etkin olduğu ve dış etkinin tamamen olağanüstü varlıklarca gerçekleştirildiği türdür.

Öğeleri

• Kişiler: Kadro geniştir. Karakterler ayrıntılı bilgiye ve tanıtıma sahiptir.
  • Tip: Karma tip vardır. Bir bölümde iyi karakterli kişi, diğer bölümde kötü karakterli olabilir, kötülük yapabilir. Kötü olay olarak görülen bir durum, sonrasında fayda veren bir nitelik kazanabilir.
• Olay: Temel bir olay etrafında şekillenmez. Farklı olaylar da vardır ve ayrıntılı verilir.
• Çevre (yer): Olayın geçtiği veya karakterlerin yaşadığı çevredir. Ayrıntılı biçimde anlatılır. 
• Zaman: Belirgin ama karma zaman kavramı vardır. Her türlü zaman kipi kullanılabilir. (-dili, -mişli, -ecek, -yor…)
• Fikir: Olaylar ve düşüncelerle bir fikir ortaya atılıp zaman ve mekanlar içerisinde araştırılıp incelenir. Deneysellik ön plandadır.
• Dil ve Anlatım: Birden fazla anlatıcı vardır. Kimi zaman ilahi anlatım devredeyken, bazen de gözlemci veya kahraman anlatıcı devreye girebilir. Ayrıca iki farklı anlatıcı aralarında tartışabilir veya muhabbet edebilir. Olayları kendilerince yorumlayabilir.
• Konu: Değişkendir. İnsan, dünya, olmayan hayat veya kavramlar olabilir. Duygu veya düşünce odaklı da olabilir.

Sayfa Yapısı

1. En üst solda Damlahatname adı yer alır. 
2. Sol üst kısımda Yazar adı bulunur.
3. Solda (H1) Aşama adı, bir satır aşağıda ve sağda ise tırnak işareti içerisinde eğik yazılmış slogan yer alır.
4. (H2) Alt sol kısımda Bölüm adı bulunur.
5. Kısa giriş yazısı yazılır. Genelde edebi halde 3. kişi anlatım yapılır. 
6. Tırnak içerisinde ve ortada özlü söz, atasözü, deyim vs. bulunur. Konuyla ilişkili olmalıdır.
7. Paragraf başı ve gelişme kısmı yazılır. Nesir (Düz yazı) biçimde yazılır. Yer yer şiirsel, beyitler veya dörtlük halinde yazılır.
8. Kahraman konuşmaları düz yazı şeklinde tırnak içerisinde eğik yazılır. 
9. Anlatıcı konuşmaları uzun çizgiyle paragraflar halinde ve tırnak içerisinde yazılır.
10. Görsel (varsa) sağ alt kısımda gelişme bölümü içerisinde yer alır.
11. Kaynaklar ve dipnotlar en alt kısımda yer alır.
12. Sözcük ve ek açıklamalar kaynak bölümünün altında yer alır. 
13. Anahtar kelimeler belirtilmelidir. (En fazla 5 adet) Sayfanın en altında yazılır ve Bölümlere özel yazılır. Her bölümün beş adet anahtar kavramsal kelimesi bulunur. Bu kelimeler birleştirildiğinde bir cümle veya deyim oluştururlar. Neticesinde ise konuyla alakalı olup ders veren nitelikte olmalıdır.